Elcano, itsasgizon famatuenaren ondorengoen bila
Elcanoren gutunak Segurako Lardizabal jauregian gordeta egon zirela aurkitu du Rafa Berasategik
1525ean Juan Sebastian Elcano bigarren aldiz munduari bira emateko espedizioan ontziratu zenean, berarekin batera joan ziren beste hiru anai. Zoritxarrez, lauak hil ziren bidai hartan eta, horrekin, Elcanotarren leinua ia deuseztatuta geratu zen. Orduan, nola iritsi zen Elkanok lehen mundubira osatzean erregeari bidalitako gutuna Lardizabaltarren Laurgain oinetxera?
Juan Sebastian Elcano 1526an hil zen. Seme bat eta alaba bat zituen, bata Getarian eta bestea Valladoliden, eta beraiei utzi zien herentzia, eta bere ama Catalina de Portu usufruktoan. Izatez, Del Cano zen jatorrizko abizena, hala sinatzen zuen Juan Sebastianek, baita senideek, nahiz eta gaur egun Elkano bezala ezagutu. Elcano hil ondoren, bere amak ia hogeita hamar urtez borrokatu zuen Errege etxearen aurka bere semeari zor zitzaizkion dirusariak jasotzeko.
Garai hartan, odoleko senidetza izan behar zen herentzia bat jaso ahal izateko eta, bereziki, Elcanok mundu bira osatzean Karlos V.ak eman zion arma ezkutua erabili ahal izateko. Elcanori dagozkion hainbat dokumentu Lardizabal familiaren Aian dagoen Laurgain dorretxeko artxiboan aurkitu dira. Beraz, bi familien arteko harremana izan zela argi dago. Getariako eliza sute eta guduetan suntsitua izan da eta, beraz, dokumentu gutxik iraun dute.
Lardizabal leinuak Idiazabalen du jatorria. Errastiolatza Museoko Rafa Berasategik argitzen duenez, aurkitutako dokumentu zaharrena 1565. urtekoa da. Segurara joan zirenean burniolen jabegoak izan zituzten. 1665 ondotik Seguran jaiotzen dira Martin Lardizabal aita, baita izen bereko semea, eta herri horretan Lardizabaltarren maiorazkoa osatzen dute, leinuaren erdigunea Segura bihurtuz. Gaur egun, Lardizabal Jauregian kokatuta dago Udaletxea, familiak herriari dohaintzan eman ondoren 1977an.
Lardizabal familia XVIII. mendearen hasieran iritsi zen Laurgainera. Juachin Lardizaval Vicuña, itsasontzi-tenientea zen Errege Armadan, eta Juana Bautista Amezqueta Laurgainekin ezkondu zen. Emazteari bere aitaren aldetik iritsi dakioke Elkano familiarekin erlazioa. Izan ere, Bartolomé de Amezqueta getariarrak (Juana Bautistaren aitonak) jaso zuen Balthasar de Urquiolak, getariarra baita ere, herentzian jasotako Elkano familiaren jabetzak, tartean ezkutua erabiltzeko aukera. Ordurako, Elkanoren jaiotetxea eraitsita zegoen, gerrateen poderioz eta, adituen arabera, zergatik nahiko luke diru-baliorik gabeko zerbait, gertuko familia ez balitz?
Bi familien arteko erlazioa argitzeko, Ignacio de Lardizabalek, Gipuzkoako Diputatu Nagusia izandakoak, beste hainbat karguren artean, 1926an ‘De Elcano. Su casa solar’ izenburuko artikulua argitaratu zuen ‘Euskalerriaren alde’ aldizkarian. Bertan argi uzten du informazio guztia Segurako Lardizabal etxean zegoen artxiboko liburu batetik lortu zuela.
Izan ere, Aiako Jauregian aurkitu ziren Elcanok lehenengo mundubira amaitzean Carlos V. Erregeari bidali zion eskutitza originala, baita XVII. mendeko Segurako Gabon kanta bat. Dokumentazio guzti hori, jauregiko beste hainbat altzarirekin batera Laurgainera eramango zutelakoan da Rafa Berasategi. Berak oraindik gogoan du nola «egun batean bi kamioi etorri ziren eta dena bete zuten, altzari, kuadro, ezpatak, apaingarriak, alfonbrak… eta zaku mordoa paperez beteta». Baita fatxadan zeuden bi zurezko armarriak handiak, «herriko gazteak apunteria egiteko» erabiltzen zituztenak.
Seguran, dena den, oraindik bada Lardizabaltarrik. Izan ere, Maria Jesus Telleria Zabaleta familiako ondorengoa da eta Lardizabaltarren zuhaitz genealogikoa gordetzen du, 1819an osatutako ahaidetasun dokumentua.
Bera Idiazabalen geratu zen Lardizabaltarren ondorengoa dela esan daiteke. 1864an Luzia Lardizabal Erostegi Zegamako Gregorio Zabaletarekin ezkondu zen. «Luziak esaten omen zuen hiru ahizpa zirela, eta bakoitzari euren arreorako kutxatxo bat urrezko txanponez beteta eman zietela», azaltzen dute Errastiolatza museoko arduradunak eta Maria Jesus Telletxeak. Ezkontza horretatik jaio zen Justa Zabaleta Lardizabal. Gaztea zela Segurako Aldaola etxera bizitzera joan zen, gaixo zegoen nagusien semea zaintzera eta etxe horretako tela dendan lan egitera. Mutiko hau hiltzean, bere bi iloba berarekin bizitzera eraman zituen, Justa eta Maria Zabaleta. Justa iloba León Telleriarekin ezkondu zen eta bi seme alaba izan zituzten: Maria Jesus eta Juan Kruz. «Nere amonak dotea jasotzeko eskubidea galdu zuen, pertsona pobreago batekin ezkondu zelako», dio Maria Jesusek.
Txantxangorri aldizkaria etxean jaso nahi baduzu, erreportajeak online argitaratu aurretik, egin zaitez harpidedun hemen.
|
Erreportajea gustatu bazaizu, jarrai iezaguzu sareetan (X, Facebook eta Instagram) gure edukiez gozatzeko. Gainera, proposamen edo iradokizunen bat helarazi nahi badiguzu, txantxangorri@txantxangorri.info helbidera idatz diezagukezu. |
